Tugen de stroom in
Bij de eutdrokking tugen de stroom in dink ik an al die Urkers die duur de ieuwen eene et net een bietjen angers anepakt eawen in daorduur oenze gemienskap locht egeven eawen. Ik dwaol mit m’n gedachten terogge nor de minsen die in de 15e ieuw op de Bult woenden. Et eiland, dat in de Middelieuwen vuul groter was, was nao een paor sturmvloeden nog maar een klean drieoekien in een grote zie. Et karkien was op een ampart puntjen vor de kust belaand. Et laand vor de koenen was in twien verdield in sting bij oog waoter onger. Een groepien minsen docht, wat ze daor bij Alkmaar kunen, kunen wij ok. Ze aolden een stelletjen laandmakers eut Frieslaand in dichtten et gat tussen twie stokken laand mit een dik in een dam. Et eiland worde wier een veilige plekke om te woenen in te boeren. De minsen worden niet as de Skokkers van eurluiers laand verdrieven. Urkers wazzen toe al inpolderaors, ok al zouwen ze laoter een ekel an dat woord kregen.
Om tugen de stroom in te vaoren eaw je verbielding nodig, in moed. Je moeten er op eut as angere minsen om de kachel zitten. Soms moet je zelfs je leven inn de waagskaol leggen. Wat docht je van de bemanning van de botter die in een sturmnacht in 1873 eutvoer om twaolf minsen van een Deuse boot te redden, die in twien ebruken was? Et was de teed van vor de Kromhout in wat zullen die mannen et benauwd ad eawen toe et ze niet lokte om in de woeste zie bij et skip te koemen. Ze wouwen et al opgieven toe de skipper zeen: “Of we bleven samen mit de Deusers in zie of we koemen samen (samed) terogge in de aven”. Toe de twaolf minsen veilig in de botter zatten in de skipper oordedat er ok nog een oen dan boord was, koerste ij nog een keer op et skip of om et arme dier te redden. Ik eaw een diel van m’n leven ewijd an et redden van dieren, dus je snappen wel, dit veraol sprikt m’n enorm an.
Om tugen de stroom in te vaoren eaw je naost moed ok verbielding nodig. Ik dink an Marriap van Urk, die dienstmaotjen in Den Haag worde. Makkelijk was et niet; in et begin was ze zo ziek as een oend. Ze mos zelfs een teedjen nor femilie om an te starken. Maar toe ze wier opeknapt was begon ze brieven te skrevennor d’r maos op Urk. In wat vor brieven. Et was et begin van ‘r leven as dichteres. Ze strien tugen de inpoldering in ontving amparte minsen in ‘r ussien: Journalisten in skrevers. D’r iele leven zou ze bleven skreven, in een teed dat an de walle vrouwen muuite mozzen doen om as kunstenaor serieus eneumen te worren. Ze voer tugen de stroom in in voelde d’r wel d’rs ienzaam. Tugen een journalist zeen ze: “Ik heb somstijds een gevoel van …..eenzaamheid. Nee, dat niet…..Dar is Urk veel te gezellig voor. Wel een gevoel van alleen-staan wat dit werk betreft.”
As je tugen de stroom in vaoren ontkoem je niet an ienzaameid. Je vaoren in een onbekind laand, zonder burdjes. Je dinken al gank, waor bin ik an begonnen? An de kaant stoon je maor in je femilie die je teroggeroepen. Mar je vaoren duur in al gank koem je minsen tugen die ok de veilige aven verlaoten eawen in de stimme van eurluiers arte volgen. Dat binnen je zielsverwaanten.
Niem nou de dienstmaotjes. Die worden mit viertien, vijftien op de boot ezet, mit een koffieblik onger d’rluiers narm, mit een inkeltjen nor Keuzen of Amsterdam. Ze mozzen een neie taol laren, neie gewoentes, angere kost, in mozzen laren om van eurlui of te beten, zonger eurluiers gloof in karakter kweet te raken. Ze zullen wat een avendenop eurluiers kamertjen eawen zitten kreten. Maar ze adden een doel vor ogen: eurluiers femilie ongerouwen in geld spaoren vor een eutzetjen. Dat gul ok vor de jonges die op de aringloggers voeren. Minstes drie moonden wazzen ze vort, ze voeren ielemaol nor Skotlaand. Een ard leven, mar ok een spannend leven. Ze maakten wat mie, die dienstmaotjes in die loggergasten. Ze kwammen terogge mit neie inzichten in neie gewoentes. Ok dat gaf locht.
Wie experimentiert wort vaak belasterd. “Et is de warreld”, zenen de minsen toe Wouter de Vries van de UK 64 as eerste een Kromhout kocht in er de aven mie binnenpufte. Een paor jaor laoter adden de miesten een metorretjen. Toe ij in de jaoren dartig as eerste mit een Noordzieotter de aven binnen stoomde, zenen de minsen: “die verdagt op de stoentbult. Je snappen wel, ok dat vuurbield worde al gank opevolgd. Wouter voer tugen de stroom in, in gaf daormie locht an de Urker gemienskap.
De gemienteraod wil straoten nor Nederlaandse zie-elden verneumen. Mar ik eaw vuul maar respect vor oenze eagen elden. Niem nou de vrouwen die protestierden op et Rokin, om eurluiers recht onger de Zuierziestuunwet op te eisen.
Niem de minsen die in de veertiger jaoren duurkriegen dat de Urkers nog gien cintiemeter groend in de polder zouwen kregen in zenen: “We goon nor de Noordzie”. Et experimint mit de snurrevaod in de boomkorre mozzen ze soms mit eurluiers leven bekopen. An eurlui, in an de angelaors in an de fileersters, eawen we oenze welvaort te danken.
Ik dink ok an de minsen die oens urfgoed beskarmd eawen. An Cornelis de Vries, die jaoren lank archieven duurpluus om oenze geschiedenis op te skreven. An Tromp de Vries, die oens de waarde van oenze taol in gewoentes liet zien. In al die Urker kunstenaors in skrevers die oens tot op de dag van vandage angers lotten kieken in oenze blik verbrien.
In ik dink an alle vrouwen die vuurop liepen – an Marij Oost, an Stiene Kramer in an alle angere vrouwen in de gemiende raod die zo’n inspratie vor oens binnen. In an Bettie Woord, de eerste Urker vrouwelijke domenij in de eerste blinde vuurganger van Nederland. Wat een duurzettingsvermugen et die vrouwe!
Er is een eutdrokking: “A ship in the harbor is safe but that’s not what ships are built for”.
Er skint een soort Urker paspoort te bestoon. Je moeten stoer wezen, arde mit je anen warken, trouwen in kiengeren kregen in nor de kark goon. Mar gien inkel mins past in een ukkien. Ok Urkers eawen ontelbaore indentiteiten. Ik wil dan ok een oproep doen om of te wikken van et bekinde pad. Om reumte te gieven or twefel in vor experiminten. Om alles te ongerzoeken. We stoon in een lange tradite van minsen die zonger kaort eutvoeren in daorduur een neit bestek ontdekten. Juust die minsen zurgden voor locht, vor toekomst. Sommigen brochten grote offers in voelden eurlui ienzaam in verlaoten. Dat oort er een bietjen bij. In as ze zeggen “Jie binnen gien echter Urker”, dan wiet je nou wat je moeten antwoorden: “Ik vaor tugen de stroom in, ik bin een rasechte Urker.”